2.Dünya Savaşı’nın en ünlü Nazi toplama kamplarından biri olan Dachau’da üretilmiş olan bir keman, 80 yıllık bir aradan sonra içine üreticisi tarafından saklanmış bir mesaj ile beraber yeniden açığa çıktı.
Dachau toplama kampının Nazilerden kurtuluşunun 80. Yıldönümü çerçevesinde yapılması planlanan anma törenleri öncesinde gelen bu keşif, umudun en korkunç yerlerde bile hayatta kalabilmesinin mümkün olduğunu bizlere hatırlatıyor.
Yeni keşfedilen mesaj, 2.Dünya Savaşı esnasında Dachau’da esir tutulan Yahudilerden birisi olan Franciszek “Franz” Kempa tarafından, zorlu çalışma koşulları altında yaptığı bir kemanın içine yazılmıştı.
Kemanın Yapıldıktan Sonra Tekrar Bulunana Kadar Onlarca Yıl Unutuldu
Müzik aletleri, II. Dünya Savaşı sırasında Orta ve Doğu Avrupa’da bulunan toplama kamplarında üretilmiş, mevcuttu ve bulunmuştu.
Naziler, kamplardaki yaşam koşulları hakkında dış dünyayı yanıltmak için mahkumların sıklıkla müzik aletleri çalmalarına izin vermiş ve bunu hatta teşvik etmişti. Yani, müziği bir propaganda ve aldatma aracı olarak kullanmışlardı.
Kempa tarafından 1941’de yapılan kemanı, onlarca yıl boyunca fark edilmeden saklı kaldı. Macaristan’daki sanat tacirleri; satın aldıkları bir dizi mobilya arasında yıllarca bekleyen kemanı, tamir edilmesi için gönderene kadar içindeki mesaj gün yüzüne çıkmadı.
Enstrümanın işçiliği açıkça yetenekli bir usta tarafından yapıldığına işaret etse de; onu tamir eden profesyonel, keman ahşabının düşük kalitesi ile onu yapmak için kullanılan ve açıkça görülen el becerisine uyuşmayan kaba aletlerin bıraktığı karşısında şaşkına dönmüştü.
Kemanın kökenlerini keşfeden Macar sanat tacirlerinden biri olan Szandra Katona, “Oranlarına ve yapısına bakarsanız, zanaatında yetenekli bir adam tarafından yapılmış usta bir keman olduğunu görebilirsiniz.” dedi. “Ama kemanı yapmak için yapılan ağaç seçimi tamamen anlaşılmazdı.”
Kemandaki Mesajda Neler Yazıyor
Kemanın düşük kalitedeki malzemelerden yapılmış olmasına rağmen ustaca yapılmış olmasının arkasındaki sebebi merak eden profesyonel, kemanı parçalarına ayırdı ve üreticisi Kempa’nın 80 yıl öncesinde bırakmış olduğu mesajı açığa çıkardı.
Kempa tarafından kemanın içine bırakılan mesajda şunlar yazıyordu: “Zor koşullar altında, hiçbir alet ve malzeme kullanılmadan yapılmış deneme enstrümanı. Dachau. Anno 1941, Franciszek Kempa.”
Bu mesaj; esaretinin acımasız sınırlamaları nedeniyle kendi standartlarının gerisinde kalan bir enstrüman yapmak zorunda kalan usta bir keman yapımcısının açık bir açıklaması, hatta bir özürü niteliği taşıyan bir belgeydi.
Dachau’dan toplama kampından günümüze kadar ulaşabilmiş olan tüm müzik enstrümanlarının, bu kamplarda esir olarak tutulmuş mahkumlar tarafından kampa getirilmiş olduğu düşünülüyor. Kempa’nın kemanı ise, gerçekten toplama kampının içinde yapıldığı bilinen ve günümüze kadar ulaşan tek müzik enstrümanı örneğidir.
Kemanın Dachau’dan nasıl ayrıldığı ve en sonunda Macaristan’a nasıl ulaştığı bilinmiyor. Ancak Dachau toplama kampı anıt alanındaki müze tarafından Macar sanat tacirlerine sağlanmış olan birtakım belgelere göre Kempa, savaştan sağ kurtuldu ve 1953’te ölmeden önce enstrüman yapmaya devam etmek için memleketi Polonya’ya dönmüştü.
Müze tarafından sağlanan belgeler ayrıca, Kempa’nın Naziler tarafından bir enstrüman yapımcısı olarak bilindiğini gösteriyor. Macar sanat tacirlerinden biri olan Tamás Tálosi; Kempa’nın bu özelliğinin, onu kamplarda ölen milyonlarca insanın kaderinden kurtarmış olabileceğine inanıyor.
Tálosi; kemanla ilgili olarak, “Buna ‘umut kemanı’ adını verdik çünkü biri zor bir durumda kalırsa, bir görev veya meydan okumanın birçok şeyin üstesinden gelmesine yardımcı olması” şeklinde konuştu. Sözlerine devam eden Talosi, “Soruna değil, görevin kendisine odaklanıyorsunuz ve bence bu, bu enstrümanın üreticisinin toplama kampından sağ çıkmasına yardımcı oldu.” İfadelerini kullandı.
